De monumentale & veterane bomen in Mantingerveld - foto's van 25 maart 2017 met uitleg.

Voor de mooiste veterane bomen hoef je niet naar Engeland. In Mantingerveld bij Mantinge in Drenthe staan een indrukwekkende hoeveelheid veterane bomen, dennen maar vooral eiken.

Mantingerveld is uniek door de grote hoeveelheid jeneverbessen, maar in deze blog vooral informatie & foto's van de eiken en de dennen.

Ik zal van een aantal bomen op technische wijze uitleggen wat hun zichtbare verhaal is. Waar nodig laat ik doorsnedes zien van andere bomen, om te laten zien waarom de bomen opvallend grillige vormen hebben.

En als een boom geschikt is voor kinderen (en volwassenen!) om in te klimmen dan zal ik dat laten zien.

Voor de wandelroute, adres, parkeren en kamperen informatie onderaan:
wandelroute, adres, parkeren en kamperen

Mantingerveld, Mantingerzand of Mantinge?

"Van de oorspronkelijke vier natuurgebieden was het Mantingerzand het grootste en bekendste. Het is een gebied met heide en met stuifzandheuvels begroeid met jeneverbessen. Ook het Achterste Veld, Hullenzand, Lentsche Veen en Martensplek zijn opgenomen in het Mantingerveld." Bron: Wikipedia. Om Mantinge liggen de natuurgebieden van Natuurmonumenten: Mantingerveld, Mantingerzand en Mantingerbos.

De oude den

De oude boom, grove den (Pinus sylvestris) op de volgende foto's is zeer oud, 100 jaar geleden werd hij ook al de oude den genoemd (bron). Hoe dik de armen zijn kan je op een foto pas zien met een referentie, hier Jasmijn (7 jaar).


De lastige omstandigheden blijken uit de grillige groeiwijze. In het verleden zijn er takken uitgewaaid waarna een zijtak verder groeide naar het licht.



Daarna komen er door die haakse nieuwe takken grote draaikrachten (torsiekrachten) en schuifspanningen op de armen. Dit laatste (schuifspanningen) geeft lengtescheuren: in jargon een pechtak. Ook deze verwonding wordt hersteld, je kan aan de buitenkand al diktegroei zien, de boom wil de opening/wond dichtmaken zodat zwammen niet langer de kans krijgen om het hout aan te tasten (houtrot).

 

Solitaire boom, ideale klimboom voor kinderen

Deze eik (Quercus robur) heeft volop licht, geen schaduw van andere bomen. Hij heeft dus niet de noodzaak om echt hoog te worden. Hij is daarom zo breed geworden. Echter de onderste takken of armen moeten breed worden om ook zon te vangen.

De grote armen zitten zo dicht bij elkaar dat het de ideale klimboom is, juist voor kinderen, de boom is met niet volwassen armlengte goed te beklimmen.

Zo ziet een boom eruit waar nooit gesnoeid is. Nu zie je pas hoe maf we met bomen omgaan, bijna elke boom langs wegen wordt opgekroond alsof het een lollie is. Een kale paal met een kroon erop. Zelfs jonge bomen bij de kweker worden gesnoeid. Deze boom is nooit gesnoeid, daarom heeft hij z'n eerste zijtakjes behouden - het zijn nu grote dikke armen geworden.




Echter die lange horizontale armen vorment ook een groot breukgevaar bij een storm. Zoals op onderstande foto's te zien is is er in het verleden heel wat hout gebroken. De boom heeft daarop gereageerd door andere twijgen dikker te laten groeien of slapende knoppen te laten ontwikkelen. Hierdoor ontstaan de grillige vormen.


Op onderstaande foto een mooi voorbeeld, de doorgaande tak is gestorven, een eerdere tak heeft de taak overgenomen en is in dikte gaan groeien.


Hieronder een voorbeeld van een andere boom met een afgestorven doorgaande tak, in de lengte doorgezaagd, duidelijk is de rotting (donker en hol) te zien. De boom is hiervan volledig hersteld, de wond is overgroeid, de hotrotveroorzakende zwam is buiten spel gezet. De opgaande arm is dik geworden en heeft de funcie van de doorgaande arm overgenomen.



Mogelijk zijn zijtakken tegen elkaar gaan schuren waardoor de onderste tak een achterstand opliep en de bovenste tak dominant is geworden wel dikker kon groeien, de onderste tak sterft.
 

Schurende takken of armen

Schurende takken of armen of stamdelen kunnen een gevaar vormen voor de boom en dus zijn omgeving.

Op onderstaande foto een gekapte boom. Deze boom is klimmend afgebroken waardoor ik precies plak voor plak de gevolgen kon zien van schurende delen. Doordat de wind de delen liet bewegen kon de boom niet de wond overgroeien met nieuwe bast. Ook konden de delen niet samengroeien of verenigen. Hierdoor hebben zwammen, (in jargon: paracitaire houtrotveroorzakende zwammen) een kans gekregen om de boom te infecteren en houtrot te veroorzaken. Net als een schaafwond bij mensen die steeds open blijft gaan. Op onderstaande foto is het donkere hout verwoest, het geeft geen enkele sterkte meer.

 

Geslaagde vereniging

Een andere eik op Mantingerveld laat zien dat het lang niet altijd slecht af hoeft te lopen. Op onderstaande foto's is te zien dat de 2 armen volledig verenigd zijn.

 

Vereniging nog niet mogelijk

Op onderstaande foto's is de horizontale dode tak veroorzaker van ander bomenleed. Vroeger heeft hij de doorgaande knop of twijg kapot gemaakt van de arm naast hem, waardoor de rechter stam enkel de zijloten heeft kunnen laten groeien. Dit zijn in de loop van de tientallen jaren zelf stammen of armen geworden.


Dezelfde boom aan de achterkant:


Hier heeft de boom een probleem: de dode tak kan niet verenigen want hij kan geen bast meer groeien. Het levende gedeelte kan de wond pas vergrendelen (afdichten) als de dode tak volledig weggerot is. Dit gaat vele jaren duren. Het is voor de boom te hopen dat dit gebeurd voordat parasieten de gezonde boom kunnen aantasten. Over tientallen jaren weten we of het gelukt is. Voor bomen is geduld nodig. Of misschien heeft een storm de oplossing: als een arm erafgerukt wordt kan de andere arm misschien wel de wond afdichten.
 

Een wond afdichten

Op onderstaande foto kan je zien hoe een lang geleden afgezaagde takken infecties zijn geworden is (donker hout) Daarna heeft de boom de wonden volledig overgroeid, je kan aan de jarringen zien hoe lang dat duurde. Daarna kon de infectie zich niet verder voortzetten in de boom waarvan op het zaagvlak de diameter ongeveer een meter was.

 

Veteranen: de taaiste

Hoe groot moet een boom zijn om veteraan genoemd te worden? Is 80cm genoeg? Ik denk van wel, het mag dan een miniatuur zijn, z'n Gevechtsinsigne heeft hij verdient.

 

Niet dood, nog lang niet

Deze boom is niet dood, hij heeft nog een heel vitale arm. Zijn risico om voort te leven is misschien dat het dode gedeelte afbreekt en daarbij de arm meesleurt.

 

Breuken

De hoeveelheden afgescheurde armen is groot in het bos, hier een foto van 2 bomen waar dikke armen afgebroken zijn:

 

Afgestorven takken, te weinig licht?

De onderste takken van deze bomen zijn gestorven. Mogelijk door lichtgebrek. De boom hoeft niet te investeren in takken welke niets opleveren. De boom is al begonnen aan het afdichten. De dikke takkransen laten zien dat de wond dichtgehouden wordt. Als in de toekomstg het dode hout weggerot of afgebroken is kand de boom de wond volledig afdichten. Over tientallen jaren zie je er niets meer van.


De takkrans is het begin van een afgrendeling. Nadat de dode tak weggerot is kan de boom de wond volledig afdichten. Houtrotters kunnen er niet meer in.
 

Zeer oude eik op heuvel

De bomen verkeren in uitstekende conditie.
 

Veterane tweeling

Een veteraan hoeft niet een krakkemikkige boom te zijn. Net als mensen, een 80 jarige met wandelstok kan best vitaal zijn, kleur op de wangen, elke dag buiten: mogelijk nog vele jaren te gaan.
 

Veteraan met lange armen op de grond

 

Bukken voor overstekende takken

 

Lange arm met opgaand einde: problemen

Lange armen met opgaande einden zijn gevaarlijk voor de boom, als de wind er tegenaan beukt zal het horizontale gedeelte van de arm een verdraaiing (moment) moeten weerstaan. Sporen van een te harde wind zijn zichtbaar: door de verdraaiing zijn ooit diagonale torsiebreuken of scheuren ontstaan. Dit heeft de boom succesvol gerepareerd door nieuwe diktegroei: de scheuren zijn overgroeid, wat rest zijn de diagonale zichtbare ribben op de onderste arm.

Plakoksels of compressievorken

Plakoksels zijn een gevolg van te stijl omgoog gaande armen. Als die armen dikker worden groeien ze tegen elkaar aan. Vaak is dan bast ingesloten tussen de armen. Dit geeft geen stevigheid, het hout is in jargon: niet verenigd.

Voor meer uitleg hierover verwijs ik naar een eerdere blog met uitleg over plakoksels. De gevolgen zijn soms uitgebroken delen van de boom:

 

Zwammen

Hierboven al heel wat werk van zwammen laten zien in de vorm van houtrot. Die zwammen maken soms vruchtlichamen zodat we ze kunnen identificeren. Die vruchtlichamen hebben als doel vermeerdering, ze laten honderden miljarden sporen per groeiseizoen vallen om met de wind mee een volgende infectie te kunnen veroorzaken. Ze ruimen de boel op.

Aan de vruchtlichamen kan je zien om welke soort zwam het gaat. Links de tonderzwam (Fomes fomentarius), rechts de berkenzwam (Piptoporus betulinus) op een berk alletwee veroorzaken ze houtrot.

Bij onderstaande boom is de volledige kroon erafgebroken. De schuldigen:


Op onderstaande foto de Berkenweerschijnzwam, deze heeft berk hoog op z'n menukaart staan. Je kan zien dat de berk reageert op deze parasiet. De kern van de boom is verzwakt, om dit te compenseren groeit de boom hout aan de buitenkant, de verdikking is duidelijk te zien.


Op onderstaande foto is te zien wat de berkenzwam kan doen: stambreuk. Deze boom zal snel breken.


Verder niet veel zwammen gezien. Dit is logisch, het is niet de juiste tijd. Verder is het me opgevallen dat er weinig honingzwammen te vinden waren, sporen hiervan zijn het hele jaar te vinden: rhizomorfen.
 

Mieren: de glanzende houtmier

Onderstaande boom staat niet op foto vanwege de bastwoekeringen, maar omdat er vele glanzende houtmieren rondlopen. Deze maken kartonnesten welke bij deze boom niet zichtbaar was maar waar ik bij een andere boom foto's van heb gemaakt. (foto's en beschrijving)

 

Onbekend

Geen idee wat deze takken vervormd heeft:

 

Houvast, burenhulp

Onder de grond maken sommige bomen contact met de buren, bij lastige omstandigheden helpen ze elkaar zelfs, voor stabiliteit, maar ook om voedingsstoffen uit te wisselen: burenhulp (meer lezen: burenhulp bij bomen),

Maar op onderstaande foto's kunnen we elkaar ook overeind houden door wortels te delen:

 

Spechten

Spechten kunnen heel gevaarlijk zijn voor een boom, ze verwonden de boom waardoor houtrot veroorzakende zwammen een kans krijgen. Hierdoor kan het hout verzwakken waardoor een hele arm afbreekt. Ondertussen geeft dit hout huisvesting aan kleine dieren zoals insecten. Voedsel voor de specht. Heel goed voor het 'systeem' bos, niet prettig voor de boom.

 

Dood hout

Veel dood hout wordt uit bomen verwijderd voor de veiligheid. Hier gelukkig nergens.
 

Jeneverbes is ook een boom

De jeneverbes is een boom, daarom hier een paar foto's. Het heet per slot van rekening de jeneverbesroute. De foto's geven een beeld van het mooie landschap.


 

Meer enorme veteranen

Wandelroute, adres, parkeren en kamperen en informatie

De mogelijkheid om te kamperen is paar honderd meter verder gezien vanaf begin wandelroute.

De parkeerplaats aan het begin & einde van de route: streetview.

Informatie op de site van Natuurmonumenten.

De camping & restaurant (beheerder kan echt heel goed koken): Voscheheugte.
Het natuurkampeerterrein is het hele jaar geopend.
Adres: Mantingerdijk 8, 9436 PN Mantinge (Drenthe)

In het restaurant vind je een wand met een flink aantal boeken welke veel informatie geven over de omgeving, de jeneverbes en bomen in het algemeen:


De auteur gebruikt de Voscheheugte om zijn boeken te presenteren. De boeken liggen/staan in het eethuis/restaurant ter inzage. De volgende zijn voor boomverzorgers relevant:

1. Ginkel, Jan van, en Mieke Wiersinga. 2016. Blij met bomen: Drenthe, boom & struik in landschap en gebruik. Beilen: Het Drentse Boek.
2. Ginkel, Jan van, en Rouke Broersma. 2007. Jeneverbes: natuur en cultuur in verhalen, gedichten en beelden. Emmen: Publique.

 

Literatuurlijst algemeen, boomverzorging, veterane bomen en boomveiligheid

Behalve bovengenoemde boeken zijn de volgende boeken zeer relevant:

3. Mattheck, Claus, Helge Breloer, and B.M. Visser. 1995. Handboek boomveiligheid: de boombreuk in mechanica en rechtspraak. Almere-Haven: Pius Floris Produkties.
4. Mattheck, Claus, Klaus Bethge, and Karlheinz Weber. 2015. The body language of trees: encyclopedia of Visual Tree Assessment. Karlsruhe: Karlsruher Inst. für Technologie.
5. Mattheck, Claus. 2007. Updated field guide for visual tree assessment. Karlsruhe: Forschungszentrum Karlsruhe.
6. Read, Helen, Johnny Cornelis, Eva Troch, Paul Geerts, and Tom Joye. 2012. Het beheer van veteraanbomen. Brussel: Inverde.
 

Geert Starre april 2017